doctora.az | Həkim mütəxəssisləri rahatlıqla tapın

Uşaq neçə yaşında danışmalıdır?

Uşaq neçə yaşında danışmalıdır?

Uşaq neçə yaşında danışmalıdır sualı bir çox valideynləri narahat edən suallardan biridir.

Körpələrin nə vaxt danışmağa başlaması və buna qədər olan mərhələləri bilmək valideynlərə ilk sözlər və erkən nitq inkişafının tipik yaş həddini başa düşməyə kömək edə bilər.

Bütün sağlam uşaqlar dil öyrənmə qabiliyyəti ilə dünyaya gəlir və doğumdan sonrakı bir neçə gün ərzində insan səsini digər səslərdən, ananın səsini isə digər insanların səsindən asanlıqla ayıra bilir.

Bunlar, körpələrin dil inkişafı üçün genetik meyilliliyini göstərən önəmli tapıntılardır. Danışmaq üçün lazım olan qırtlaq və səs telləri kimi strukturlarda hər hansı bir fizioloji problem yoxdursa, eşitmə qavrayışı normaldırsa, körpənin nevroloji inkişafı kifayət qədərdirsə, dil mənimsəməsi təbii və düzgün şəkildə baş verir.

Lakin danışmaq üçün lazım olan komponentlərdən birində görülən hər hansı bir problem danışmada gecikmə və ya dil bacarığının mənimsənilməməsinə səbəb ola bilər.

Uşaq danışma yaşına gəlməsinə baxmayaraq hələ danışmağa başlamamış, dil ilə əlaqəli inkişafda yaşıdlarından geri qalmış, ikili ünsiyyəti işarələrlə və ya tək-tək sözlərlə təmin etməkdən o yana keçə bilmirsə, danışma ilə əlaqəli bir pozuntu ola biləcəyi ağla gəlməlidir.

Uşaqlar nə vaxt danışmalı?

Körpələr doğumdan dərhal sonra ağlama, əsnəmə, gəyirmə və öskürmə kimi həyati fəaliyyətlərlə bağlı səslər çıxara bilər.

Bu səslər dil bacarığına yönəlik bir tapıntı olmasa da, körpənin qırtlaq və səs telləri kimi fizioloji strukturlarının düzgün şəkildə işlədiyinin bir göstəricisi kimi qəbul edilə bilər.

  • 2-5 aylıq dövrdə körpə gülmə, qığıldama kimi məmnunluq bildirən səslər çıxarmağa başlayır.
  • 4-8 ay arasında saitləri və samitləri öyrənir, tək hecalı səslər çıxarır və xalq arasında “aqulama” kimi tanınan danışma dövrü başlamış olur.
  • Altı ayını doldurmuş olan körpə artıq hecaları yaxşıca öyrənir və xüsusilə “ba-ba”, “də-də” kimi asan tələffüz edilən səsləri tez-tez təkrarlamağa davam edir.
  • İlk sözlərin tələffüzü isə 8-ci ay ilə 18-ci ay arasında, əksər hallarda 12-ci ayda baş verir. Bu dövrdə körpə “gəl, get, dur, al, ver” kimi adətən tək hecalı sözlərlə ünsiyyət qurmağa başlayır.
  • 18 aylıq olmuş bir körpənin təxminən 10 sözü tək-tək deyə bilməsi gözlənilir. Dil inkişafı düzgün şəkildə davam edən körpə ikinci ilin sonuna doğru iki fərqli sözü bir araya gətirir, “topu ver” kimi mənalı cümlələr qura bilir. Bu dövrdə eşitdiyi hər səsi öyrənməyə son dərəcə maraqlı olan körpənin söz ehtiyatı 200-ə çatır.
  • Növbəti yarım ildə isə bu say iki qat artır və 2,5 yaşındakı bir körpə üçün normal hesab edilən söz ehtiyatı 400 ətrafındadır.
  • 3 yaş ilə birlikdə əksər uşaqlar son dərəcə axıcı danışmağa, özünü çox daha asan şəkildə ifadə etməyə başlayır. Bu dövrdə uşaq hər zaman düzgün feil formalarını istifadə edə bilməsə də, istədiyini anladacaq cümləni asanlıqla qurmağı bacarır. Sual cümlələri ilə inkar cümlələr də ilk dəfə 3 yaş ətrafında eşidilir.
  • 3,5 yaş ilə uşağın öyrənmiş olduğu söz sayı 1000-i keçir və artıq ünsiyyət çox daha zövqlü hala gəlir.4-4,5 yaşlarında əksər uşaqlar düzgün feil formaları ilə problemsiz cümlə qurmağı bacarır.

Uşaqlarda danışma mərhələləri hansılardır?

Körpələrdə danışma mərhələləri həyatın ilk bir ili və məktəbəqədər dövr olaraq iki şəkildə araşdırıla bilər.

İlk bir illik dövr prelinqvistik mərhələ adlandırılır və bu mərhələdə körpə, sözlərdən öncə səs və mimikalarla ünsiyyət qurmağa çalışır.

İlk iki ayda ağız içərisində olan əzələlərin nəzarəti təmin edilir və körpə babıldama (canonical babbling) adlandırılan danışma xarici səslər çıxarmağa başlayır.

5-ci aydan sonra isə ana dilinə aid saitləri tələffüz edir, 6-cı ay etibarilə bu tələffüzləri təkrarlayır. Vokal gimnastika mərhələsi olaraq da adlandırılan bu mərhələdə körpənin həm öz səsini, həm də ətrafdan gələn oxşar səsləri eşidə bilməsi dil inkişafı üçün son dərəcə önəmlidir.

Bu mərhələdən sonra 9-cu ay etibarilə dilə məxsus səs kombinasiyalarının çıxarıldığı mırıldama-babıldama (variegated babbling) mərhələsi başlayır.

Sonrakı proses isə məktəbəqədər yaşlara qədər davam edir və əsas dil qabiliyyətlərinin qazanıldığı mərhələ olaraq müəyyən edilir.

Bu mərhələdə söz ehtiyatı yaradılıb inkişaf etdirilir, ətraf mühit ilə ünsiyyət birbaşa dil vasitəsilə qurulur və ünsiyyət qabiliyyətləri formalaşır.

Buna görə də bu mərhələ danışma gecikmələri kimi tapıntıların görünür hala gələcəyi və əgər varsa, altda yatan autizm, serebral iflic və eşitmə itkisi kimi xəstəliklərin aşkar edilə biləcəyi önəmli bir inkişaf mərhələsidir.

Danışma gecikmələri niyə olur?

Danışma, müəyyən qaydalarla tənzimlənən şifahi bir ünsiyyət sistemidir. Bu sistem hər fərdin motor bacarıqlarına və zəka səviyyəsinə görə fərdi olaraq formalaşır və eyni zamanda həm genetik, həm də ətraf mühit faktorlarından böyük ölçüdə təsirlənir.

Aparılan bir çox araşdırma istiqamətində sosial mühit ilə qarşılıqlı təsir səviyyəsi, qardaş sayı, uzun xəstəlik dövrü və vaxtından əvvəl doğuş kimi vəziyyətlərin mövcudluğu, valideynlərin təhsil vəziyyəti, valideyn və ya baxıcı rolundakı şəxsin yanaşması və sosial-iqtisadi vəziyyət kimi bir çox faktorun körpənin dil inkişafı üzərində təsirli olduğu deyilə bilər.

Bununla yanaşı bəzi hallar uşaqlarda gec danışma riskini artırır. Bunlar doğumdan əvvəl və doğumdan sonrakı risk faktorları olaraq iki fərqli şəkildə təsnif edilə bilər.

Körpələrdə gec danışma riskini artıran doğumdan əvvəlki faktorlar radiasiya və ya toksik maddə təsiri, infeksiya, xromosom anomaliyaları, anada hipotiroid varlığı, eşitmə-görmə itkisi və travma olmaqla müxtəliflik göstərir.

Doğumdan sonrakı faktorlar isə vaxtından əvvəl doğuş, aşağı doğum çəkisi, hipoksiya (oksigen çatışmazlığı), uzanmış sarılıq, qidalanma pozğunluğu, infeksiya, anadangəlmə anomaliyalar, ətraf mühit stimullarının intensivliyi, ana-körpə qarşılıqlı təsirinin çatışmazlığı, tək uşaq olma vəziyyəti və aşağı təhsil səviyyəsi şəklində sıralana bilər.

Bütün bunlar körpədə gec danışma riskini artıran önəmli faktorlardır. Bununla yanaşı eşitmə itkisi, eşitmə neyropatiyası pozuntuları, autizm spektr pozuntusu, əqli gerilik, yarıq damaq-dodaq anomaliyası, ikili ana dil varlığı və psixososial məhrumiyyət kimi bəzi hallar birbaşa danışma gecikmələrinə səbəb ola bilər.

Bunlardan birinin varlığında körpənin bütün inkişafının yaxın izlənməsi lazımdır.

Gec danışan uşaq üçün nələr edilməlidir?

Danışma ilə bağlı hər hansı bir pozğunluq körpənin ünsiyyət vərdişlərinə, psixososial sağlamlığına, zəka səviyyəsinə və intellektual inkişaf təməlinə birbaşa təsir edir.

Buna görə də hər şeydən əvvəl danışmanın gecikmələrinə səbəb ola biləcək risk faktorlarının bilinməsi və bu faktorlardan birinin mövcudluğunda körpənin inkişaf mütəxəssisləri tərəfindən izlənməsi təmin edilməlidir.

Hər körpənin inkişaf prosesi özünəməxsus fərqliliklər göstərir. Bu səbəbdən yuxarıda bəhs edilən danışma mərhələləri körpənin nöroinkişaf səviyyəsinə, ailənin sosial-mədəni xüsusiyyətlərinə, körpənin böyüdüyü mühit şərtlərinə və daha bir çox faktora görə dəyişə bilər.

Bu səbəbdən göstərilən aylarda danışmanın görülməməsi valideynləri narahat etməməli, danışma bacarığının da oxuma və yazma kimi bir öyrənmə prosesi tələb etdiyi bilinməlidir.

Bu nöqtədə uşağı gec danışan analar mövzu ilə bağlı ətraflı məlumat sahibi olmağa diqqət yetirməli, körpənin inkişafını düzgün şəkildə izləyə bilmək üçün sahəsində mütəxəssis həkimlərə müraciət edilməlidir.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.

Bu yazını paylaş