İnsulin dirənci qaraciyər, əzələ və yağ toxuması kimi strukturların insulin hormonuna bioloji reaksiyasının pisləşməsinə aiddir.
İnsulin dirəncinin inkişafı ilə qan şəkərinin səviyyəsi yüksək olaraq qalır və buna cavab olaraq mədəaltı vəzidən daha yüksək səviyyələrdə insulin sintezi baş verir.
Gün ərzində istehlak etdiyiniz şəkəri və ya qlükozanı enerjiyə çevirmək üçün insulin hormonuna ehtiyacınız var. İnsulin dirənci qaraciyər, yağ və əzələ toxuması kimi sahələrdə insulinə qarşı həssaslığın inkişafı nəticəsində meydana gəlir.
Bu zaman qanda olan şəkər enerjiyə çevrilə bilmir və yüksək səviyyədə qalır. Yüksək şəkər səviyyələri bir müddət sonra metabolik sindroma və tip 2 diabetə səbəb ola bilər.
Dr. Günel Rəcəbova
Endrokrinoloq
Dr. İlkin Əhmədli
Endokrinoloqİnsulin dirənci əlamətləri
Bir şəxs insulin hormonuna qarşı müqavimət göstərdikdən sonra, diabet xəstəliyinə bənzər bir çox simptom və əlamətlər görünə bilər:
- Dəriyə rəng verən piqmentlərin artması səbəbindən qaralma
- Dərinin yumşalması
- Sürətli və həddindən artıq çəki artımı
- Arıqlamaqda çətinlik çəkir
- Menstruasiya pozuntusu
- Həddindən artıq saç böyüməsi
- Enerjisiz hiss etmək, səhər yorğun oyanmaq
- Yeməkdən sonra yuxululuq hissi
- Konsentrasiya və qavrayışda çətinlik
- Soyuq tər və üşütmə
- Bədən müqavimətinin azalması
- Tez yemək, tez-tez və tez ac qalmaq
- Halsızlıq hissi
- Şirin istəklər
- Əllərdə və ayaqlarda tremor
- “Az yesəm də arıqlaya bilmirəm” kimi şikayətlər
İnsulin dirənci niyə yaranır?
İnsanlarda insulin dirəncinin inkişafında bir çox amillər rol oynaya bilər:
Artıq çəki
Araşdırmalara görə, artıq çəki və ya piylənmə insulin dirəncinə səbəb ola bilər. Xüsusilə, bel ətrafındakı artıq yağın əsas səbəb olduğu düşünülür.
Bel və qarın nahiyəsində cəmləşmiş yağ toxumaları hormonlar və insulin müqaviməti, yüksək qan təzyiqi, balanssız xolesterin və ürək-damar xəstəlikləri kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək digər maddələr istehsal edir.
Qan dövranında sərbəst yağ turşusu səviyyəsinin həddindən artıq artması hüceyrələrin insulin hormonuna reaksiyasını poza bilər. Sərbəst yağ turşularının artması bir insanın həddindən artıq miqdarda yüksək kalorili qidalar istehlak etdiyini də göstərə bilər.
Fiziki aktivliyin olmaması
Fiziki aktivsizlik tez-tez 2-ci tip diabetə səbəb olan insulin dirənci ilə əlaqələndirilir. Bədəndəki əzələlər digər toxumalara nisbətən daha çox qlükoza istifadə edir.
Normalda aktiv əzələlər enerji üçün yığılmış qlükozanı yandırır və qanda qlükoza səviyyələri təsirlənmir. Beləliklə, qan dövranında qlükoza da daim yenilənir.
Əksinə, müntəzəm fiziki fəaliyyət də insulinə həssaslığı artıra bilər.
Diabet (şəkər xəstəliyi)
Tip 2 diabet bədəndə insulin səviyyəsini artıra bilər. Bunun səbəbi hüceyrələrin hazırda istehsal olunan hormon səviyyəsinə reaksiya verməməsidir. Diqqətli olmaq lazımdır, çünki daim həddindən artıq insulin istehsal edən pankreas hüceyrələri zamanla zədələnə bilər.
2-ci tip diabetli insanlarda baş verən yüksək qan şəkəri səviyyələri də yüksək insulin səviyyələrini tətikləyir. Bu, insulin səviyyələrinin yüksək olmasına baxmayaraq, insulin dirəncinin meydana çıxma ehtimalını artırır. Yüksək qan şəkərinin ilkin səbəbi bədəndə yüksək karbohidrat səviyyələri ola bilər.
D vitamini çatışmazlığı
Bədəndə D vitamini çatışmazlığı insulin dirənci və insulin həssaslığını təsir edə bilər. Buna görə də, qlükoza tolerantlığında oynadığı rola görə insulin dirəncinə səbəb ola biləcəyi düşünülür.
Polikistik yumurtalıq sindromu
Polikistik yumurtalıq sindromu kimi xəstəliklər insulin dirənci ilə əlaqəli hesab olunur.
Digər tərəfdən, polikistik yumurtalıq sindromunun insulin dirəncinə səbəb olub-olmadığı və ya xəstəlik prosesinin bir hissəsi olaraq meydana gəldiyi dəqiq bilinmir.
İnsulin dirənci diaqnozu necə qoyulur?
Aclıq qan şəkəri və insulin testləri insulin dirənci diaqnozu üçün həlledicidir. Lazım gələrsə, “Şəkər Yükləmə Testi” ilə qan şəkəri və insulin dəyərlərindəki dəyişikliklərə baxılaraq qiymətləndirmə aparıla bilər.
insulin dirəncini hesablamaq üçün istifadə edilən HOMA meyarları; Bu, qan şəkəri və insulin dəyərlərindən hesablanmış riyazi düsturun nəticəsidir. Bundan əlavə, qan lipidləri və qaraciyər fermentləri kimi bəzi məlumatlar da diaqnozda faydalı ola bilər.
İnsulin dirənci əlamətləri ilə həkimə müraciət etdikdən sonra ilk olaraq həkimlər tərəfindən şəxsin xəstəlik tarixi və fiziki müayinəsi aparılır.
Aclıq plazma qlükoza testi
Ən az 8 saatlıq aclıqdan sonra insanın qanında şəkərin səviyyəsini təyin edən bu testdə qlükoza səviyyəsinin desilitrdə 100 milliqramdan aşağı olması normal sayılır. 100 ilə 125 milliqram arasında olan dəyərlər şəxsdə prediabetin (diabetdən əvvəlki mərhələ) olduğunu göstərə bilər. Desilitr üçün 126 milliqram və yuxarı dəyərlər diabetin diaqnostikasıdır.
Test nəticəsinin yüksək olduğu aşkar edilərsə, testin təsdiqlənməsi üçün növbəti günlərdə test təkrarlana bilər. Hər iki test nəticəsində aşkar edilən yüksək qan şəkəri səviyyələri prediabet və diabetin diaqnostikasıdır.
Peroral qlükozaya tolerantlıq testi (Şəkər yükləmə)
Peroral qlükozaya tolerantlıq test qanda qlukozanın ac qarına və karbohidrat yükləmədən 2 saat sonra yoxlanılmasından ibarətdir.Müayinənin hədəfi karbohidrat mübadiləsinin müxtəlif pozulmaların diaqnostikasıdır (şəkərli diabet, qlükozaya tolerantlığın pozulması, ac qarına qlikemiya).
Şəkər yükləmə testi nəticəsində hər desilitrdə 140-199 milliqram arasında olması fərddə prediyabetin inkişafını göstərə bilər. 200 milliqram və yuxarı dəyərlər insanda diabetin olmasınə göstərən önəmli faktordur.
HbA1c testi
HbA1c testi son 2-3 ayda bir insanın qan şəkəri səviyyəsinin orta dəyərini aydınlaşdırmaq üçün istifadə olunur. Bu dəyər faizlə hesablanır. Test nəticəsində şəxsin A1c dəyərinin 5,7%-dən aşağı olması normal sayılır.
Bu dəyər 5,7 ilə 6,4 arasında olan insanlar prediyabetik dövrdə hesab edilərkən, HbA1c dəyəri 6,5 və yuxarı olan insanlarda şəkərli diabet ola bilər.
İnsulin dirənci müalicəsi
Müxtəlif həyat tərzi dəyişiklikləri insulin dirənci müalicəsinin əsasını təşkil edir. Yeməklərlə birlikdə istehlak edilən qidaların tənzimlənməsi, istehlak edilən kalori miqdarının tənzimlənməsi və yüksək glisemik indeksli qidalardan uzaq durmaq insulin dirənci müalicəsinin planlaşdırılmasında ən vacib addımlardır.
İnsulin dirənci olan xəstələr; Qanda şəkər səviyyəsini yüksəltməyən, lif və digər qida maddələri ilə zəngin olan aşağı glisemik indeksli qidalara üstünlük verilməlidir.
Kartof, yerkökü və qarğıdalıdan başqa bütün tərəvəzlərlə yanaşı: Diyet menyusuna lobya, noxud, lobya və mərcimək kimi paxlalılar, kəpək, qəhvəyi çörək, alma və portağal kimi meyvələr daxil edilməlidir.
Meyvələr tərkibindəki lif, vitamin və minerallarla həm insulin müqavimətinə, həm də bədənin digər normal funksiyalarına töhfə verən qidalardır. Alma, banan, armud, əncir və şaftalı insulin müqaviməti olan insanların istehlak etməsi tövsiyə olunan meyvələr sırasındadır.
Meyvə şirələrinin istehlakı bu məhsullarda şəkərin yüksək olması səbəbindən tövsiyə edilmir.
Tərəvəz həm aşağı kalorili, həm də liflə zəngin bitki qidalarıdır. Onlar insulin dirənci olan xəstələrdə qan şəkərinin səviyyəsinə nəzarət etməkdə müsbət təsir göstərə bilər.
Pomidor, qulançar, yaşıl lobya, yerkökü, ispanaq kimi yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər və brokoli kimi xaç ağacı tərəvəzləri insulin müqaviməti pəhrizi çərçivəsində xəstələrin istehlak etmələri tövsiyə edilən tərəvəzlər arasındadır.
Qidalardakı liflər iki qrupa bölünür: həll olunan və həll olunmayan liflər. Həll olunmayan liflər nəcisin tutarlılığını tənzimləyir və bağırsaq hərəkətlərini asanlaşdırır. Həll olunan liflər xolesterolun idarə edilməsinə və iştahın azalmasına kömək edə bilər.
Trans yağ turşuları insulin müqavimətini artıraraq diabetin inkişafında gizli silah rolunu oynaya bilər. İnsulin dirəncini qırmaq üçün yeməkləri qızartmağı dayandırmaq, trans yağlarla zəngin kərə yağından uzaq durmaq, şkafınızı işlənmiş ət adlandırdığımız bütün ləzzətli məhsullardan təmizləmək, qablaşdırılmış məhsullardan, o cümlədən hazır tortlardan uzaq durmaq tövsiyə olunur.
Unutmayın ki, insulin dirəncini qoruyan pəhriz omeqa-3 yağ turşuları olan heyvan və bitki mənşəli qidaların istehlakına əsaslanır. Salatlarınıza və ya qatığınıza kətan toxumu əlavə edin, qəlyanaltı olaraq qoz yeyin və həftədə ən azı üç dəfə qızılbalıq da daxil olmaqla omeqa-3 ilə zəngin yağlı balıq yeyin. Əgər bu qidaları yeyə bilmirsinizsə, balıq yağından istifadə edə bilərsiniz.
